Có 2 thời điểm được dự báo sẽ có sức tiêu thụ lớn là mùa Noel và Tết dương lịch đều không đạt kết quả như kỳ vọng. Thị trường Mỹ vốn đã khó cạnh tranh với tôm giá rẻ của Ecuador lại gặp thêm bão tuyết; thị trường châu Âu thì lu mờ vì tác động của lạm phát, còn thị trường Nhật chỉ còn lại phân khúc cao cấp do đồng Yên mất giá mạnh. Ông Hồ Quốc Lực, Chủ tịch HĐQT Công ty CP thực phẩm Sao Ta, ở Sóc Trăng, chia sẻ: “Căn bản mà nói, tất cả các thị trường trọng điểm của con tôm Việt Nam đều bị tồn kho. Vì vậy, chẳng những các đơn hàng đầu năm không có nhiều như những năm trước mà thậm chí khách hàng còn đề nghị hủy một số đơn hàng trước đó. Rất may là doanh nghiệp cũng không có nguồn hàng nhiều và giá tôm trong nước đang cao nên việc hủy đơn hàng không làm doanh nghiệp thiệt hại”. Việc đơn hàng không có hoặc có quá ít, nên có doanh nghiệp dự kiến đến sau rằm tháng Giêng mới bắt đầu khai trương trở lại.

Khó khăn bủa vây

Theo quy luật, quý I hằng năm, các nước Nam bán cầu, như Indonesia, Ecuador… sẽ bắt đầu vào vụ thu hoạch tôm (thả nuôi từ tháng 10 năm trước). Trong khi đầu năm nay, hầu hết thị trường lớn đều có tôm tồn kho, cộng thêm sức tiêu tiêu thụ đang yếu đi vì lạm phát, nên chỉ cần sản lượng tôm thu hoạch từ các nước Nam bán cầu lớn thì áp lực giảm giá tôm sẽ rất lớn. Chưa hết, năm 2023, Ecuador tuyên bố tăng 20% sản lượng tôm để đạt mức 1,5 triệu tấn. Với mức tăng trên, theo tính toán của các doanh nghiệp, chỉ riêng Ecuador đã đủ sức đáp ứng nhu cầu tăng thêm của thị trường tôm thế giới trong năm 2023 (ước tính 5%). Nhưng đâu chỉ có Ecuador, các nước nuôi tôm lớn, như Ấn Độ, Indonesia, Việt Nam… đều có kế hoạch tăng thêm, thậm chí cả Trung Quốc. Như vậy có thể thấy sức cung sẽ có xu hướng cao hơn sức cầu, dẫn đến hệ quả là giá tiêu thụ sẽ giảm. Đó là chưa kể yếu tố lạm phát đang làm cho sức mua yếu đi, nên để kích cầu tiêu dùng, giá tôm nhiều khả năng buộc sẽ phải giảm thêm.

Ngay từ đầu năm 2023, các trang trại, doanh nghiệp nuôi tôm ở Sóc Trăng đã thông tin rằng, họ đã nhận được thông báo về việc tăng giá một số vật tư đầu vào, như con giống, thức ăn... Trong khi đó, thời tiết luôn có mưa trái mùa, biên độ nhiệt ngày và đêm lớn và nhất là bệnh EHP chưa có giải pháp ngăn chặn rõ ràng. Đầu vào đã tăng, lại thêm dịch bệnh làm tỷ lệ nuôi thành công thấp nên giá thành sản xuất tôm sẽ càng cao, sức cạnh tranh sẽ càng thấp xuống. Một cái khó nữa là hiện tất cả lô hàng đều phải có truy xuất nguồn gốc nhưng việc cấp mã số cơ sở nuôi hiện vẫn đạt rất thấp. Doanh nghiệp nào có vùng nuôi sẽ thuận lợi hơn, nhưng nếu muốn đầu tư vùng nuôi hiện rất khó do giá đất tăng cao và khó có diện tích đủ lớn như mong muốn. Nguy cơ đang bủa vây ngành tôm trong giai đoạn này nếu chúng ta không có giải pháp kịp thời và hữu hiệu.

Cần chung sức

Theo ông Võ Văn Phục, Tổng Giám đốc Công ty CP thủy sản sạch Việt Nam, khó khăn hiện hữu của ngành tôm là do khủng hoảng nhu cầu, mà nguyên nhân sâu xa là tình hình lạm phát toàn cầu đang tăng cao. Vì vậy, các nước nhập khẩu ép giá mua thấp kinh khủng, nhưng nhiều doanh nghiệp vẫn phải chấp nhận bán để duy trì hoạt động, quay vòng đồng vốn, nếu không sẽ đóng cửa nhà máy, nhất là những doanh nghiệp lấy thị trường Mỹ làm chủ lực nhưng chưa chuyển hướng sang thị trường khác được. Do đó, các doanh nghiệp dự đoán, kim ngạch xuất khẩu tôm 6 tháng đầu năm nay, nhiều khả năng cao nhất cũng chỉ bằng 2/3 so với năm 2022.

Vì vậy, theo các doanh nghiệp, các bộ ngành cần sớm vào cuộc, các doanh nghiệp cũng nên có động thái chia sẻ với người nuôi để chung tay vượt khó, nếu không người nuôi và cả ngành tôm sẽ rất khó khăn. Theo kinh nghiệm của người nuôi tôm, con giống quyết định trên 50% tỷ lệ thành công, tiếp theo là môi trường (nước, nắng, mưa, nhiệt độ…) trong đó nước là yếu tố hàng đầu. Do đó, để tăng tỷ lệ nuôi thành công cần kiểm soát, không cho con giống kém chất lượng lưu hành tiêu thụ. Tiếp theo là khẩn trương quy hoạch, xác định vùng nuôi trọng điểm và có sự nỗ lực đầu tư cơ sở hạ tầng theo khả năng, ưu tiên cho thủy lợi như làm cống, nạo vét kinh dẫn nước…

Tuy khó khăn là hiện hữu, nhưng theo ông Hồ Quốc Lực, khúc thị phần tôm cao cấp sẽ không bị biến động đáng kể và đây cũng là lợi thế của ngành tôm Việt Nam nên khả năng năm 2023, nếu cả ngành chung tay phối hợp, trong đó tập trung vào hai mắc xích quan trọng là vật tư đầu vào (con giống, thức ăn…) và môi trường thì chắc chắn sẽ có kết quả khả quan, ngành tôm vẫn tiếp tục tăng trưởng, nhưng chỉ với tốc độ vừa phải, khó như kỳ vọng.

VIFEP (CT)