Chung tay vì biển xanh: Bình Định dẫn đầu với mô hình Quản lý rác thải nhựa từ tàu cá

(13/06/2025 12:00:00 SA)

Chung tay vì biển xanh: Bình Định dẫn đầu với mô hình Quản lý rác thải nhựa từ tàu cá

Hoạt động thu gom rác thải nhựa từ tàu cá đưa vào bờ tại cảng cá Quy Nhơn, tỉnh Bình Định đang cho thấy những nỗ lực đáng ghi nhận từ các bên liên quan, góp phần quan trọng vào mục tiêu giảm thiểu rác thải nhựa đại dương tại Việt Nam.

Ảnh: (Hồng Ngân)

Khởi đầu thành công từ Viện Kinh tế và Quy hoạch Thủy sản

Mô hình thu gom rác thải nhựa từ tàu cá này được Viện Kinh tế và Quy hoạch Thủy sản triển khai thí điểm trong giai đoạn 2021-2022 tại cảng cá Quy Nhơn, tỉnh Bình Định. Bước đầu, mô hình đã tiếp cận và triển khai hiệu quả với 20 tàu cá. Ngư dân tham gia được hưởng lợi từ các hoạt động tuyên truyền, tập huấn, giúp nâng cao nhận thức và hướng dẫn cụ thể về việc mang rác thải nhựa về bờ sau mỗi chuyến biển. Tại cảng cá, công tác tổ chức thu gom và phân loại rác thải đã được thực hiện bài bản. Mô hình thí điểm này đã bước đầu hình thành ý niệm về quản lý rác thải nhựa phát sinh từ tàu cá tại cảng, đồng thời khuyến khích mạnh mẽ hành vi mang rác thải về bờ của ngư dân.

UNDP và Sở NN&PTNT Bình Định tiếp nối, mở rộng quy mô

Nối tiếp những thành công ban đầu, từ năm 2023 đến 2025, Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) đã phối hợp chặt chẽ với Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Bình Định triển khai "Mô hình thí điểm thu gom rác thải nhựa sinh hoạt từ tàu cá đưa vào bờ tại cảng cá Quy Nhơn".

Mô hình hiện được triển khai thí điểm với quy mô lớn hơn, bao gồm 100 tàu cá thường xuyên ra vào cảng cá Quy Nhơn và 100 tàu cá tại cảng cá Đề Gi, cảng cá Tam Quan. Mô hình dựa trên ba mắt xích chính yếu, tạo thành một vòng tròn khép kín theo nguyên lý kinh tế tuần hoàn:

1. Quản lý rác thải trên tàu cá: Nâng cao trách nhiệm của ngư dân trong việc thu gom và phân loại rác ngay trên tàu.
2. Quản lý rác thải tại cảng cá: Tổ chức điểm thu gom, phân loại và lưu trữ rác thải hợp lý tại các cảng.
3. Quản lý rác thải tại Cơ sở thu hồi tái chế (MRF): Đảm bảo rác thải được vận chuyển đến các cơ sở tái chế để kéo dài vòng đời của vật liệu.

Ba mắt xích này có mối quan hệ tương hỗ chặt chẽ, tạo nên một chuỗi giá trị bền vững cho việc quản lý rác thải nhựa từ hoạt động khai thác thủy sản.

Kết quả ấn tượng và tác động tích cực

Tính đến tháng 6 năm 2025, tổng lượng phế liệu thu gom được từ 200 tàu cá tham gia mô hình đã đạt khoảng 3.100 kg, bao gồm 2.380 kg nhựa và 720 kg nhôm. Cụ thể: Tại Cảng cá Quy Nhơn: 1.900 kg (gồm 1.500 kg nhựa chai và 400 kg lon nhôm). Tại các cảng cá Tam Quan, Khánh Hòa và Vũng Tàu (do các tàu Bình Định đưa về bờ): khoảng 1.200 kg (gồm 880 kg nhựa và 320 kg lon nhôm). Cùng với việc thu gom, nhận thức cộng đồng đã được nâng cao rõ rệt thông qua các lớp tuyên truyền, tập huấn chuyên sâu, cùng sự hỗ trợ truyền thông từ báo, đài, pano và tờ rơi.

Quy định pháp lý và định hướng phát triển bền vững

Để đảm bảo tính bền vững và mở rộng mô hình, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Bình Định đã ban hành Quyết định 89/QĐ-SNN vào ngày 28/02/2024 về quy trình kiểm soát, quản lý rác thải nhựa tàu cá. Quy định này bắt buộc áp dụng với các tàu cá có chiều dài từ 15 mét trở lên và khuyến khích các tàu cá có chiều dài từ 12-15 mét tham gia. Theo lộ trình, đến năm 2030, tất cả các tàu cá tại Bình Định sẽ bắt buộc phải mang rác thải nhựa về bờ.

Minh chứng cho kinh tế tuần hoàn và tiềm năng lan tỏa

Mô hình không chỉ góp phần giảm thiểu đáng kể lượng rác thải nhựa phát sinh từ sinh hoạt và sản xuất trên tàu cá thải ra đại dương, mà còn nâng cao nhận thức, trách nhiệm của cộng đồng ngư dân trong bảo vệ môi trường biển.

Đặc biệt, kết quả mô hình đã minh chứng rõ ràng cho hiệu quả của kinh tế tuần hoàn. Việc thu hồi tốt phế liệu từ tàu cá không chỉ giảm thiểu ô nhiễm mà còn gia tăng vòng đời của rác thải, tạo thêm nguồn thu nhập, và giải quyết việc làm cho các cộng đồng liên quan đến lĩnh vực thu hồi, tái chế phế liệu.

Ông Trần Văn Vinh, Phó Chi cục trưởng Chi cục Thủy sản Bình Định, khẳng định: "Mô hình sẽ tiếp tục được duy trì và phát triển. Từ năm 2026, tỉnh Bình Định sẽ triển khai và mở rộng trên toàn tỉnh cho khoảng 3.000 tàu cá xa bờ." Đây là một tín hiệu tích cực, thể hiện tính bền vững và cam kết mạnh mẽ của địa phương. UBND tỉnh Bình Định cũng đã phân bổ kinh phí từ nguồn sự nghiệp môi trường của tỉnh để các cảng cá trong tỉnh triển khai hoạt động thu gom, phân loại rác thải.

Với những thành công và tiềm năng to lớn, mô hình tại Bình Định đã trở thành một điểm sáng, là nơi tham quan, trao đổi, học tập kinh nghiệm cho nhiều tổ chức, cá nhân trong và ngoài tỉnh. Trong giai đoạn 2025-2027, các cảng cá tại ba tỉnh Khánh Hòa, Bình Thuận và Nam Định cũng sẽ học tập và triển khai mô hình "mang rác thải nhựa từ tàu cá về bờ".

Chúng ta hoàn toàn có thể hy vọng rằng, với tính lan tỏa, nhân rộng và bền vững, mô hình này sẽ giúp ngành thủy sản Việt Nam đạt được mục tiêu quan trọng về thu gom rác thải nhựa từ hoạt động khai thác thủy sản: đến năm 2030, 100% tàu cá sẽ mang rác thải về bờ. 

(VIFEP- Hồng Ngân)